EUDR: De praktische uitwerking voor de papier- en printsector

De EU Verordening ontbossingsvrije producten (EUDR) die per 30 december 2025 in werking voor zou treden voor middelgrote tot grote ondernemingen, en per 30 juni 2026 voor het midden- en kleinbedrijf, wordt waarschijnlijk met een jaar uitgesteld. Dat betekent dat bedrijven meer tijd hebben voor de implementatie ervan. In dit artikel vind je een overzicht van het implementatieproces en de praktische uitwerking voor de papier- en printsector.​

​Met de EU Deforestation Regulation (EUDR) wil de Europese Unie voorkomen dat producten die hebben bijgedragen aan ontbossing of bosdegradatie sinds peildatum 31 december 2020, op de Europese markt worden gebracht, of - maar dat speelt veel minder frequent - vanuit de Europese Unie worden geëxporteerd.

De verordening verbiedt daarom de import en export van grondstoffen en afgeleide producten, wanneer deze in herkomstgebieden verband houden met illegale kap, ontbossing en/of verlies van biodiversiteit. Specifiek voor de papier-, print- en verpakkingsindustrie betekent dit dat ook houtvezels, papierpulp, karton en aanverwante materialen onder dit regime vallen. Daarmee heeft deze verordening een directe impact op de gehele toeleveringsketen van papier-, print- en verpakkingsproducten.

Besluitvorming EUDR in 2025

Wat moet u weten over de EUDR? We beginnen met een korte tijdlijn, teruglopend vanaf juli 2025 tot eind 2024, met daarin alleen de belangrijkste momenten:

23 juni: De Europese Commissie verzoekt de invoering van de EU-verordening ontbossingsvrije producten (EUDR) met een jaar uit te stellen. Aanleiding voor het uitstel zijn zorgen over overbelasting van het digitale platform dat is opgezet voor de registratie van meldingen en afhandelingen van de EUDR.

7 juli en 4 juni: 18 Europese ministers van Landbouw stuurden 7 juli aan de voorzitter van de Europese Commissie (hierna: EC) en aan de EU-commissarissen voor Landbouw en Milieu een brief. Zij dringen daarin aan op een verdere versoepeling van de EUDR omdat dit wettelijke regime onnodig zware administratieve lasten op zou leggen aan (Europese) landen waar niet of nauwelijks sprake is van ontbossing. Met het oog op de uitwerking van deze versoepelingsvoorstellen stellen de ministers voor om de datum van implementatie (30 december 2025) opnieuw uit te stellen. Dit verzoek is vanwege de brede gedragenheid zeker niet kansloos, ondanks dat EU-Commissaris Roswall (Milieu) 4 juni 2025 aangaf niet te willen tornen aan de ingangsdatum van 30 december 2025. In het najaar van 2025 wordt over eventueel nieuw EUDR-uitstel pas uitsluitsel verwacht.

28 mei 2025: De EC publiceert - als onder- deel van de EUDR - een benchmarkingsysteem dat landen indeelt op het risico dat hun landbouwproducten bijdragen aan ontbossing. Deze indeling moet bedrijven helpen bij het uitvoeren van hun due diligence-verplichtingen. Vier landen zijn geclassificeerd als hoogrisicoland: Belarus, Korea, Myanmar en Rusland. Voor standaard- en hoogrisicolanden geldt de volledige due diligenceverplichting, waarbij producten uit hoogrisicolanden onder verhoogd toezicht vallen.

Lidstaten dienen jaarlijks 1% van de "operators” uit laagrisicolanden te controleren, 3% uit standaardrisicolanden en 9% uit hoogrisicolanden (risico van ontbossing en / of biodiversiteitsverlies door houtkap). Een operator is de partij die als eerste een EUDR-plichtig product op de EU-markt brengt. Deze is verplicht om via due diligence aan te tonen dat het product legaal is geproduceerd, niet tot ontbossing heeft geleid en geen bijdrage levert aan biodiversiteitsverlies.

23 april: De EC publiceert nieuwe richtlijnen, en voert administratieve EUDR-vereenvoudigingen door. Met name het indienen van de zo belangrijke zorgvuldigheidsverklaringen (Due Diligence Statements, DDS) wordt versimpeld. Zo mogen grote bedrijven eerder ingediende verklaringen onder voorwaarden hergebruiken bij herimport van producten.

Belangrijkste EUDR-momenten 2024

18 december: Na het Europees Parlement op 17 december, gaat 18 december ook de Europese Raad akkoord met EUDR-uitstel tot 30 december 2025. Grote ondernemingen moeten vanaf die datum aan de regelgeving voldoen; voor het MKB geldt EUDR-plichtigheid vanaf 30 juni 2026. De cesuur tussen het midden- en kleinbedrijf en grote ondernemingen ligt bij 250 werknemers en een jaaromzet van meer dan €50 miljoen of een balanstotaal van meer dan €43 miljoen.

11 december: Het IT-systeem (TRACES) voor de EUDR is beschikbaar en te gebruiken voor het indienen van een Due Diligence Statement (uitleg: zie verderop). De EC biedt online trainingen aan voor het gebruik van het systeem.

De zorgvuldigheidsverklaring

EUDR vereist volledige traceerbaarheid van de grondstoffen naar de productiepercelen (op basis van geolocatie). Alle geïmporteerde producten moeten ontbossingsvrij en legaal zijn verkregen en zijn voorzien van een zorgvuldigheidsverklaring. Deze moet de operator via het systeem TRACES indienen bij het Central System of Information (CSI) van de Europese Unie. Daarmee wordt aangetoond dat het risico op ontbossing of biodiversiteitsverlies verwaarloosbaar is.

Wat moet een drukker doen?

Ben je drukker en importeer je zelf materiaal van buiten de EU? Dan ben jij operator en dus verantwoordelijk voor een zorgvuldigheidsverklaring. Koop je via een distributeur binnen de EU, dan moet je (het referentienummer van) de oorspronkelijke due diligenceverklaring kunnen overleggen. Ook hoeven “downstreambedrijven” zoals drukkerijen of bijvoorbeeld uitgeverijen geolocatiegegevens van de herkomst van grondstoffen niet zelf beschikbaar te hebben; zij kunnen daarvoor verwijzen naar de operator die hierover beschikt. Andersom hoeven operators deze geolocaties, die ze moeten doorgeven aan de Europese autoriteiten, niet openbaar te maken binnen de handelsketen.

​De zorgvuldigheidsverklaring, of Due Diligence Statement (DDS), bevat grotendeels dezelfde informatie als de douaneaangifte, maar moet ook de geolocaties bevatten, zodat de productiepercelen waar de grondstoffen vandaan komen traceerbaar zijn.

Tips vanuit EUDR-handhaving

De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) speelt een centrale rol bij de handhaving van de EUDR in Nederland. Senior inspecteur Tieme Wanders raadt het bedrijfsleven aan om allereerst en vooral het stelsel van zorgvuldigheid (een raamwerk van procedures en maatregelen) en de EUDR- rapportage op orde te hebben.

Eisen binnen dit stelsel zijn een informatiebewaarplicht van 5 jaar en een jaarlijkse evaluatie. Bedrijven (“operators”) moeten documentatie verzamelen over onder andere grondeigendom/gebruiksrecht, kaprechten, vervoersdocumenten, betaalde belastingen en exportdocumenten. Wanders: ‘Hoe hoger het risico dat een product afkomstig is uit ontbost gebied, hoe meer documenten je moet aanleveren.’

De NVWA focust bij controle niet op de verklaringen, maar op het stelsel in zijn geheel. Wanders adviseert bedrijven om een risicoanalyse te maken; analyseer daarbij risicofactoren zoals corruptie, landmisbruik en mogelijke herkomst van de grondstof uit een andere bron dan geclaimd. Ook moet worden gelet op zogenoemde vermenging: het risico dat grondstoffen van verschillende herkomsten of risico’s worden samengevoegd binnen de productie- of handelsketen. Daarnaast adviseert hij bedrijven in te zetten op risicobeperking: ‘Je kunt risico’s beperken door het inzetten van certificering, audits en wetenschappelijke technieken.’

Vereenvoudigingen

In april 2025 introduceerde de EC maatregelen om het indienen van deze zorgvuldigheidsverklaringen te vereenvoudigen:

• Grote bedrijven mogen (zoals hierboven al genoemd) eerder ingediende verklaringen hergebruiken bij herimport van producten (bij hetzelfde product uit dezelfde bron);
• Gemachtigden mogen namens meerdere bedrijven binnen een groep verklaringen indienen;
• De Europese Commissie heeft aangegeven dat bij structureel herhaalde zendingen een “bundeling” van verklaringen op jaarbasis mogelijk wordt, mits de omstandigheden gelijk blijven (zelfde leverancier, land, product).
• ​Ook hierboven al even aangehaald: downstreambedrijven (zoals verwerkers of wederverkopers, bijvoorbeeld drukkerijen) hoeven geen eigen due diligence uit te voeren als ze geen operator zijn. Ze moeten dan wel de referentie-ID van de originele EUDR-verklaring bijhouden en kunnen daarmee voldoen aan de ketenverantwoordelijkheid.

EUDR X verlicht administratieve EUDR-lasten

De EUDR brengt voor papierimporteurs en distributeurs - de “operators” - dus aanzienlijke administratieve lasten met zich mee: voor iedere unieke productpartij die onder de regelgeving valt, moeten zij een due diligence statement (DDS) opstellen, inclusief geolocatiegegevens, risicobeoordelingen en legaliteitsdocumentatie.

Voor drukkerijen die hun papier via zulke operators inkopen, zijn de verplichtingen beperkter van aard: zij hoeven geen DDS in te dienen, maar moeten wel kunnen aantonen dat het papier EUDR-compliant is. Ook dat vraagt echter om goede documentatie en betrouwbare data-uitwisseling binnen de keten. Medio juli 2025 verscheen daartoe EUDR X, de open standaard van het Online Print Initiative (OPI), als efficiënte oplossing.

Tijdsbesparing

​Deze datastructuur maakt het mogelijk om alle relevante EUDR-gegevens, zoals DDS-verwijzingen, risicobeoordelingen en herkomst­ informatie, digitaal en gestandaardiseerd te delen tussen leveranciers, distributeurs en drukkers. Dat voorkomt tijdrovend handmatig werk, versnelt controles en reduceert de kans op fouten.

Voor operators betekent het gebruik van EUDR X een aanzienlijke tijdbesparing: het opstellen van een DDS voor een unieke papierpartij kan hiermee met ongeveer 1,5 tot 2 uur worden verkort, een besparing van 60 tot 75% (bron: Trace X Technologies).

Ook drukkerijen profiteren: zij besparen met EUDR X 70 tot 90% van de tijd die zij anders kwijt zouden zijn aan het handmatig opvragen en verwerken van EUDR-gegevens. Een koppeling met ERP- en MIS-systemen zorgt er bovendien voor dat EUDR-compliance automatisch meeloopt in het inkoopproces, waardoor fouten worden beperkt en veel dubbel werk wordt voorkomen. Zo draagt EUDR X bij aan een werkbare papier- en printketen.

​EUDR & milieuvriendelijk papier en karton

Certificering zoals FSC of PEFC kan invloedrijk zijn voor de risicobeoordeling, maar vervangt niet de EUDR-verplichting tot due diligence inclusief geolocatie en ketenstatements. Gerecycled papier is alleen vrijgesteld van EUDR-verplichtingen als het volledig bestaat uit afval­ materiaal; bij elk aandeel virgin vezels blijft volledige traceerbaarheid van het ­ materiaal verplicht.

​Verpakkingsmateriaal in de EUDR

Verpakkingspapier en -karton valt onder de EUDR. Bij producten die menging van vezels uit meerdere herkomstbronnen vertonen (bijvoorbeeld van verschillende pulpproducenten), wordt traceerbaarheid bemoeilijkt; drukkerijen of (andere) downstreambedrijven zoals uitgeverijen hoeven geen geolocatiegegevens te beheren, maar moeten ook in dit geval het Due Diligence Statement-referentienummer­ kunnen overleggen dat via de keten doorgegeven wordt, afkomstig van de operator die het product op de EU-markt heeft gebracht.

​Hoe EUDR verduurzaming ook kan tegenwerken

Terwijl de EUDR bedoeld is om verduurzaming te bevorderen, leidt de huidige opzet van het systeem ertoe dat juist innovatie in - en introductie van duurzame papiersoorten belemmerd wordt. Vooral producenten en leveranciers van materialen uit midden- en hoogrisicolanden lopen het risico dat ze bij voorbaat worden uitgesloten van de Europese markt vanwege de te hoge administratieve kosten van compliance: de inspanningen die Europese operators moeten doen om aan te tonen waar de gebruikte nieuwe grondstoffen vandaan komen en dat de winning ervan niet heeft bijgedragen aan ontbossing of biodiversiteitsverlies.

Vanuit brancheorganisaties wordt inderdaad aangegeven dat Europese drukkers in veel gevallen zullen afzien van het gebruik van nieuwe papiersoorten omdat dit in het kader van EUDR-compliance teveel risico’s, bureaucratie en kosten met zich meebrengt, wanneer voor elke nieuwe papiersoort een nieuw DDS-traject (door de operator) vereist is. En omdat de vezels van veel duurzame papiersoorten vaak uit zuidelijke wereldregio’s met minder welvaart afkomstig zijn, kan EUDR dan ook nog eens leiden tot een grotere tegenstelling tussen arm en rijk, omdat naar verwachting meer papier uit “EUDR-veilige”, lagerisicolanden in Europa, dan wel uit de VS en Canada zullen worden betrokken.

​Tekst: Wim Danhof en Daniël Kooistra. Dit artikel komt gedeeltelijk voort uit het artikel “EUDR: alles op een rijtje”, dat in vakblad De Molenaar verscheen. De auteur van dat artikel is Daniël Kooistra.

---

​​​Wil je het nieuwste PRINTmatters magazine thuis ontvangen? Neem een proefabonnement en kies voor nalevering